نظریه دیکتاتوری منوّر یا دیکتاتوری خیرخواه، مفهومی است که اندیشمندان قرن هجدهم مانند ولتر و دیدرو، برای رهبران سیاسی همچون پتر و کاترین کبیر به‌کار می‌بردند. در ایران نیز در پی مواجهه جامعه با ناآرامی‌ها و وضعیت نابسامان پس از مشروطه، روشنفکران با تکیه بر این نظریه، تنها راه نجات کشور از این وضعیت را روی کار آمدن یک دیکتاتور مصلح دانستند و کوشیدند به آن جامه عمل بپوشانند، اما غفلت از چند نکته مهم به شکست این نظریه در ایران منجر شد

یکی از دغدغه‌های اصلی روشنفکران ایرانی در یکی دو سده اخیر چگونگی توسعه و پیشرفت کشور بوده است؛ پیشرفتی که در نهایت بتواند امنیت، آزادی، رفاه و عدالت اجتماعی را برای کشور به ارمغان آورد. در این میان دیدگاه‌های مختلف و متفاوتی مطرح شده است. با توجه به تجربه کشورهای توسعه‌یافته، برخی از متفکران توسعه سیاسی را بر توسعه اقتصادی مقدم می‌شمارند و برخی دیگر بر اولویت توسعه اقتصادی تأکید می‌کنند. برخی توسعه از پایین به بالا را مدنظر دارند و گروهی دیگر توسعه از بالا به پایین را مناسب شرایط ایران می‌دانند. بر همین اساس، دیدگاه‌های مختلفی درباره توسعه ایران مطرح شده است. یکی از این دیدگاه‌ها که اتفاقا در دوره پهلوی اول توجه بسیاری را به خود جلب کرد و در نتیجه همین توجه‌ها تلاش شد از این مدل برای توسعه ایران استفاده شود نظریه دیکتاتوری منوّر بود؛ مدلی که در آن دولتی مقتدر با بسیج منابع و امکانات، بار اصلی توسعه و پیشرفت کشور را به دوش می‌کشید؛ مدلی که بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران آن را با دوره سلطنت رضاشاه مقایسه می‌کنند و به نوعی حکمرانی رضاشاه را تحت تأثیر این نظریه می‌دانند. بدین ترتیب تلاش می‌شود در سطور زیر به چگونگی کاربست این نظریه در دوره رضاشاهی پرداخته و به این پرسش پاسخ داده شود که این نظریه تا چه اندازه در ایران جامه عمل پوشاند.

[محمدرضا پهلوی]: روسها، با نیروهای زرهی فراوان، از مرزهای شمالی ایران در آذربایجان و خراسان گذشتند و به خاک ایران تاختند. پنج لشکر انگلیسی از جنوب و غرب به ایران حمله‌ور شدند. نیروی هوائی بریتانیا اهواز، بندر شاهپور و خرمشهر را بمباران کرد و هواپیماهای شوروی تبریز، قزوین، بندر پهلوی، رشت، رضائیه را. اما در [هر] دو کشور مراقب بودند که به تأسیسات نفتی خسارتی وارد نیاید.

محمد ساعد، سفیر ما در مسکو با مولوتف وزیر خارجه شوروی ملاقات کرد و ضمن اعتراض علت شرکت روسیه را در حمله انگلیسها به ایران جویا شد. ولی جوابی دریافت نکرد. ما سریعاً متوجه شدیم که گشایش راه ایران برای رساندن کمک به روسیه در مذاکرات چرچیل و روزولت به هنگام امضای منشور آتلانتیک مورد توافق قرار گرفته بود.

رضاشاه در شهریور ۱۳۲۰ دستور ختم مخاصمات را صادر کرد. متفقین به دولت ایران اطلاع دادند که قوای مسلح آنها در ۲۶ شهریور ۱۳۲۰ تهران را اشغال خواهند کرد. به محض دریافت این خبر پدرم به من گفت “آیا تو فکر می‌کنی که من حاضرم از یک سرگرد انگلیسی دستور بگیرم؟” در روز ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ پدرم استعفا داد.

محمدرضا پهلوی در کتاب خود پاسخ به تاریخ در بخشی که به توضیح چگونگی سردار سپه شدن و پس از آن هم شاهنشاهی پدر ـ رضاخان ـ می‌پردازد به صورت خیلی مختصر و گذرا اشاره به نظر ژنرال آیرونساید نسبت به رضاخان و ارتباط و دوستی وی با سید ضیاء‌الدین طباطبائی عامل سرشناس انگلیسها و نیز نقش‌آفرینی سید ضیاء در ماجرای کودتای ۱۲۹۹ می‌کند و در ادامه هم به ارتباط و نزدیکی این عامل سرشناس با خود اذعان می‌نماید. این فراز از صحبتهای ایشان که بصورت گذرا بیان می‌شود حاوی هزاران نکته باریک‌تر از موی است که بر اهل تحقیق و تتبع در حوزه تاریخ که قدری به موضوع کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ و روی کار آمدن و به سلطنت نشستن رضاخان غور و بررسی کرده باشند پوشیده نیست. محمدرضا می‌گوید:

پس از انقلاب اکتبر، پدرم افسران روس را که غالباً مخالف بلشویکها بودند، از تیپ قزاق اخراج کرد و فرماندهی آنرا بعهده گرفت. در این هنگام وی دو هزار و پانصد تن سواره نظام با تجربه در اختیار داشت و از محل استقرار نیروهایش در قزوین، به قصد نجات کشور عزم تهران کرد و احمد شاه را در سوم اسفند ۱۲۹۹ وادار به تغییر حکومت نمود. از قول ژنرال انگلیسی آیرونساید نقل کرده‌اند که “رضاخان تنها مردی است که می‌تواند ایران را نجات دهد.

سلسله ساسانی و نژاد ایشان

شاهنشاهی قدرتمند ساسانی (که مردم آن زمان آن را ایرانشهر می نامیدند) واپسین شاهنشاهی ایرانی پیش از پیدایش اسلام و حمله مسلمانان به ایران بود که از سال ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی (۴۲۷ سال) با شکوه و جلال بر ایران فرمانروایی کرد؛ پادشاهان این امپراتوری بزرگ خود از دودمان پارس و از نژاد شاهان هخامنشی می دانستند. این شاهنشاهی قدرتمند و یکپارچه را اردشیر پاپکان با شکست دادن واپسین شاه اشکانیان، اردوان پنجم، بنا نهاد و امپراتوری پرشیا یاایران را مجدداً پس از گذشت حدود ۶۰۰ سال پس از سقوط هخامنشیان برای نخستین بار زیر یک پرچم در آورد. شاهنشاهی ساسانی در طول زندگی خود سراسر فلات ایران را در دست داشتند که از شرق به هند و در غرب تا مرز های سوریه امروزی و در شمال شرق به دریاچه آرال و در شمال غرب به گرجستان امروزی تسلط داشتند و در کنار رقیب همیشگی و قدرتمند خود یعنی بیزانس دو ابر قدرت جهان محسوب می شدند.

منهم مثل بقیۀ مردم ایران به مرور با ماهیت سازمان امنیت رژیم شاه آشنا شدم. و در پی آن، به خاطر موقعیت و مقامی که داشتم، در پشت پرده‌ای که ظاهراً از عظمت و شکوه سحرانگیز دربار تخت طاووس حکایت می‌کرد، به اسراری نهان واقف شدم و پی بردم که تشکیلات دربار ـ به علت فساد موجود ـ مرز بین خدمت برای رژیم و استفاده‌های شخصی را از بین برده است، و مقامات درباری از طریق کانالهایی که بوجود آورده بودند ثروت عمومی را به جیب‌های خود سرازیر می‌کنند. ^۱

بسیاری از پژوهشگران داخلی و خارجی پیروزی مردم ایران بر ناصرالدین‌شاه و الغای قرارداد رژی را سرآغاز بیداری ایران تلقی می‌کنند. به باور آنها این جنبش دارای ویژگی‌هایی بود که آن را می‌توان مبدأ تاریخ بیداری و آغاز مرحله نو ایران در حوادث اجتماعی تلقی کرد.

هنگامی‌که ناصرالدین‌شاه در رجب ۱۳۰۷ق پس از بازگشت از سومین سفر خود از اروپا، قرارداد جنجالی خود را با تالبوت و کمپانی رژی انگلیس منعقد می‌کرد و امتیاز تجارت توتون و تنباکو را از مرحله کشت تا پایان به مدت پنجاه سال به وی واگذار می‌کرد،^۱ هرگز گمان نمی‌کرد مردم و روحانیانی که وی آنها را «فضول»، «یاغی»، «اشرار» و «الواط» می‌خواند، سنگ بنای نهضتی را بگذارند که شالوده اقتدارطلبی وی را و چه بسا جان او و نیز طومار سلطنت خاندان وی را در هم بپیچند.^۲

انگیزه‌های مقاومت

قیام تنباکو، اگرچه متوجه «نفوذ اقتصادی بیگانه» بود، در حقیقت «ظلم داخلی» و اصلاح نظام سیاسی و نیز جلوگیری از سلطه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بیگانه را نیز نشانه رفته بود، به‌ویژه که کارگزاران کمپانی در آغاز، بیشتر از اروپاییان و کشورهای مستعمره بودند که همراه کار اقتصادی، تلاش مجدانه‌ای را نیز در جهت ایجاد پایگاه‌های دینی و فرهنگی آغاز کرده بودند که از جمله مهیا کردن بسیاری از زیربنا‌های خوشگذرانی و نیز فعالیت‌های تبلیغی از مصادیق آن بود. به تعبیر حامد الگار «انگلیسی‌ها مانند یک کشور مغلوب به ایران قدم گذاشتند. آنان مأمورانِ خود را به هر محله‌ای فرستادند. با اتباع ایران به خشونت رفتار می‌کردند و در هیچ جا به حکومت اعتنایی نمی‌کردند».^۳

به این ترتیب به نظر می‌رسد مردم ایران به رهبری روحانیان و در تعامل با رجال آگاه و روزنامه‌ها، این قرارداد را در برابر ایمان دینی، غرور ملّی و منافع اقتصادی کشور خود دانستند و با آن به مقابله برخاستند و همین جرقه‌ها آموزه‌های تازه‌ای را پیش راه آنان نهاد که حرکت‌های بعدی آنان را با صلابت کرد.

فرهنگ گورچالی  یا قبور خاکی (به انگلیسی: Pit Grave) که فرهنگ یامنا هم نامیده می‌شود از فرهنگ‌های اواخر عصر مس و اوایل عصر برنز در منطقه بوگ جنوبی، دنیستر و اورال بود که از سده‌های ۳۶ تا ۲۳ پیش از میلاد ادامه داشت.

توضیح کامل

فرهنگ گورچالی به عنوان فرهنگی از مردمان هندواروپایی اولیه در دوران متاخر خود یعنی پیش از جدا و پراکنده شدن هندواروپاییان دانسته می‌شود. محدوده حضور فرهنگ گورچالی نیز به عنوان یکی از نامزدها برای شناسایی آریابوم یا سرزمین اصلی هندواروپاییان به شمار می‌آید.

در عصر برنز از این فرهنگ، دو فرهنگ بزرگ دیگر با عنوان‌های «فرهنگ قبور الواری/Timber Grave» یا «سِرُبناجا/Srubnaja» و «فرهنگ آندرونوو/Andronovo» رشد پیدا نمود.

نام یامنا (Ямна)  همان یمه ، پادشاه ایرانیان است که امروزه او را به نام جم یا جمشید شاه می شناسند.

کاخ صاحبقرانیه

صاحبقرانیه در باغ نیاوران قرار دارد. کاخ صاحبقرانیه به فرمان ناصرالدین شاه قاجار بنیان گردید و قصر و مکان تعیش او گردید.

در آن زمان ناصرالدین شاه فرمان داد تا برای اقامت ییلاقی خویش این کاخ را که در منطقه ی خوش و آب هوای تهران بود، بنا کنند و اینگونه بود که این کاخ در منطقه ی نیاوران تهران بعنوان یکی از ییلاق های ناصرالدین شاه ساخته شد و بعدا هم به محبوب ترین اقامتگاه ییلاقی وی مبدل شد.

یکی از زیباترین قسمت های کاخ صاحبقرانیه، تالار آینه آن است که به نام تالار جهان نما هم شناخته می شود. تزئینات آینه کاری که در دیوارهای این کاخ بکار رفته، واقعا دیدنی است و از طرف ديگر بزرگی و عظمت این بخش از کاخ، مثال زدنی است. در قسمت های شمالی و جنوبی این تالار، پنجره هایی وجود دارد که از آنها میتوان کوه های شمیران تهران را دید. از این تالار معمولاً بعنوان جایی برای ضیافت ها و دیدارهای رسمی استفاده می شده است و البته که یکی از مهم ترین اتفاقات تاریخی در همین تالار رقم خورده است، اتفاقی به نام امضای فرمان مشروطیت که به وسیله مظفر الدین شاه انجام شد.

نویسنده : میلاد مددی اورگانی

دهستان زیبای چغاخور در ۶۰کیلومتری شهرکرد، مرکز استان چهارمحال و بختیاری یا نگین زاگرس ، قرار دارد.بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵،جمعیت این دهستان ۸۱۱۹نفر می باشدو مساحتی حدود ۲۲۰کیلومتر مربع دارد. چغاخور ازدیرباز تا کنون مهد فرهنگ ،ادب و زادگاه انسان هایی فرهیخته ،شجاع ،غیور ،آزاده خواه و وطن پرستی چون امیر مفخم،سالار محتشم ، مرتضی قلی خان صمصام ، محمد خان هیبرون ،ابوالقاسم خان بختیار ، نجفقلی خان ایلبیگ ،عبد الله خان (شوهر بی بی صغرا خواهر ابوالقاسم خان)سپهبد تیمور بختیار ، نخست وزیر دولت وقت ایران جناب شاهپور بختیار ، فاتح تهران و مشروطه خواه آزاده سردار اسعد بختیاری ، بانوی سردار بی بی مریم بختیاری و دیگر مفاخرین بوده است. همچنین دهستان چغاخور در حوزه ادب نیز خاستگاه داراب افسر، ملقب به فردوسی بختیاری ، میباشد.

روستای اورک تبار اورگان، نگینی بر پهنای چغاخور

اورگان، روستایی زیبا واقع در استان چهارمحال و بختیاری و شهرستان بروجن می باشد که به مرکزیت دهستان چغاخور شهره است.  طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت روستای اورگان ۳۸۳۴ نفر و شغل  اکثر اهالی این روستا کشاورزی ، باغداری، دامپروری و فعالیت در مشاغل دولتی است. شجره کهن مردمان اورگان ریشه در قوم اصیل لر و ایل بختیاری دارد که در ذیل به نظام ملوک الطوایفی منوط به این روستا پرداخته خواهد شد.