سرای تاریخ : فخرالدین اسعد گرگانی که در نیمهٔ نخست سده پنجم هجری میزیسته یکی از شاعران داستانگوی ایرانی میباشد. او در زمان طغرل سلجوقی در شهر گرگان بدنیا آمد.
زندگینامه فخرالدین اسعد گرگانی و آثارش
- نام: فخرالدین اسعد گرگانی
- زاده: آغاز قرن پنجم هجری
- زادگاه: گرگان
- سمت: شاعر داستانگوی ایرانی
- ملیت: ایرانی
- در زمان حکومت: طغرل سلجوقی
بیوگرافی فخرالدین اسعد گرگانی
ولادت فخرالدین اسعد گرگانی در آغاز قرن پنجم هجری در کرکان ملایر می باشد.
فعالیت های فخرالدین اسعد گرگانی
فخرالدین اسعد گرگانی از داستان سرایان بزرگ ایران بشمار می رود که بر مذهب معتزلی بوده است. او در دوره ی سلطان ابوطالب طغرل( ۴۲۹–۴۵۵) زندگی میکرده است. او همراه با طغرل اصفهان را فتح نموده و زمانیکه سلطان به قصد تسخیر از اصفهان به همدان مهاجرت کرد، فخرالدین اسعد بهمراه او به همدان نرفت؛ بلکه تا زمستان سال ۴۴۳ در اصفهان در کنار عمید ابوالفتح مظفر نیشابوری که حاکم اصفهان بود، ماند و زندگی اش را گذراند. او با امیر ابوالفتح مظفر گفتگوهایی در مورد نظم داستان ویس و رامین داشت. با گذشت زمان شاعران بسیاری از شیوه شاعری او در منظومه هایشان بهره بردند که از این شاعران می توان به نظامی گنجوی اشاره کرد که او به بعضی از موارد این کتاب در هنگام سرودن خسرو و شیرین استفاده کرده است.
فخرالدین اسعد گرگانی، آشنایی کاملی به علوم متداول و معانی فلسفی و کلامی داشت. همچنین او از مهارت خاصی در علم نجوم برخوردار بود و تسلط کافی به اصطلاح های علمی و نجوم داشت. این شاعر، علوم بسیاری را در گرگان اموزش دید و بعد از آن به عراق و ری سفر کرد و در نزد شاعران دربار طغرل و ملکشاه سلجوقی حاضر شد.
آثار فخرالدین اسعد گرگانی
– منظومه ویس و رامین:
منظومه ویس و رامین تنها اثریست که از فخرالدین اسعد گرگانی برجای مانده است و ترجمه پهلوی آن را از سالهای ۴۵۵ تا ۴۴۶ هجری بنظم پارسی درآورد. از شاهکارهای ادب فارسی مثنوی می توان به منظومه ویس و رامین اشاره کرد که تعداد ابیات این منظومه به ۹ هزار و ۴۵ بیت میرسد و مضامین این سروده ها درخصوص هزج مسدس محذوف یا مقصور می باشد. ظاهراً فخرالدین اسعد گرگانی در شعر فخری شهرت پیدا کرد بدین دلیل که هر اشعاری از او در فرهنگ ها استفاده میشد، وی را با نام “فخری گرگانی” شناخته اند. منظومه ویس و رامین از لحاظ قدمت به عنوان نخستین منظومه عشقی و سـومین مثنـوی موجـود شناخته میشود که بدست ما رسیده است و به همین خاطر بعضی، او را با نام فخرالدین اسعد کـَرکانی می شناسند.
نام در شهرستان ملایر، روستایی در ۱۰ کیلومتری گوراب به نام کـرکان واقع شده است. عقیده ی بعضی از افراد اینست که به علت نامشهور بودن این روستای کوچک، به جای این که فخرالدین اسعد را با نام” کـَرکانی” بشناسند، نام گُرگانی را اشتباها برای او انتخاب کرده اند.
فخرالدین اسعد گرگانی نیمهٔ نخست سده پنجم هجری زندگی میکرده است
منظومه ویس و رامین درباره ی یک داستان کهن ایرانی مربوط به دوره اشکانیان نوشته شده است. تمامی شاهان از شاه موبد، پیروی می کردند. این شاه، عهدی با ملکه زیبای ماهاباد به نام شهرو بست که درصورت به دنیا آوردن دختری، نامزد او میشود. به این ترتیب شهرو، صاحب دختری به نام ویس شد و مادرش پیمان شکنی کرد و ویس را به برادرش( ویرو) داد؛ همین کار او باعث جنگ و درگیری موبد با ویرو شد و چون نتوانست در مقابل ویرو پیروز شود، ویس را با مکر و حیله از دژ بیرون کشید و آن را بهمراه خودش به خراسان برد. رامین که برادر جوان موبد بود در حین مسیر، عاشق ویس شد. ویس هم به رامین علاقه پیدا کرد و همین امر موجب شد که هر دوی آن ها از دست شاه موبد فرار کنند. پس از آن در میان رامین و موبد و ویس بطور مداوم اتفاقاتی رخ داد و سرانجام سبب مرگ شاه موبد شد و رامین در جایگاه او نشست. بخشی از منظومه به این شرح است که رامین از عشق ویس( ویس بر وزن گیس آزرده شده بود به قلعهٔ گوراب رفت و در آن قلعه با گُل ازدواج کرد. ویس وقتی از چنین ماجرایی باخبر شد؛ دایه اش را مامور کرد تا پیش رامین برود:
چو اندر مرز گوراب آمد از راه به صحرا پیشش آمد بی وفا شاه
رامین با عصبانیت با دایه برخورد کرد و او را برگرداند. ویس به مشکین که یکی از همنشین هایش بود؛ چنین گفت:
قلم بردار مشکینا به مشک آب یکی نامه نویس از من به گوراب
تو خود دانی سخن در هم سرشتن به نامه هرچه به باشد نوشتن
اگر باز آوری او را به گفتار بُوَم تا زنده ام پیشت پرستار
نامهٔ ویس بدست رامین رسید. رامین با گل بمدت چند وقت زندگی کرد اما پس از گذشت مدتی دوباره عشق به ویس در او شعله ور شد. به همین خاطر از گل طلاق گرفت و از گوراب به شوق ویس به سمت خراسان سفر کرد. او با ویس در طی چندین سال زندگی کرد و رامین بعد از فوت ویس، پسرش را بر تخت پادشاهی نشاند و خودش در آتشگاه خلوت گزید.
فخرالدین اسعد گرگانی در ۴۴۶ قمری درگذشت
منظومه ویس و رامین بدین دلیل بزودی مشهور و موردپسند واقع شد که ناظم به بهترین نحو، نظم آنرا انجام داده و با رعایت جانب سادگی، اثر خود را بزیور فصاحت و بلاغت آراسته است و طبق گفته ی عوفی تا اوایل قرن هفتم، این منظومه هم چنان رایج بود و سرمشق شاعرانی بود که داستانهای عاشقانه می سرودند.
اسعد گرگانی در منظومه ویس و رامین از تعبیرات، تشبیه و استعاره استفاده نکرده و درواقع پیرو گذشتگان نبوده است و به قواعد علم قافیه خیلی اهمیت نمیداد. براساس بعضی از اشارات، فخرالدین اسعد گرگانی با شعر و ادب عربی در ویس و رامین، آشنایی داشته است. از دیگر آثار این شاعر نامدار، علاوه بر مثنوی مشهور ویس و رامین می توان به اشعار متفرقه، یک قطعه در شکایت از ثقةالملک نامی و یک رباعی او اشاره کرد.
درگذشت فخرالدین اسعد گرگانی
فخرالدین اسعد گرگانی در سال ۴۴۶ قمری درگذشت. تاکنون به منظور پاسداشت این ستاره درخشان تاریخ و ادبیات در گرگان، اقداماتی صورت گرفته که از آن ها می توان به ساخت سردیس و تندیس، اجرای نمایش در جشنواره تئاتر منطقه ای کشور، نام گذاری یکی از میادین اصلی شهر و برگزاری همایش فخرالدین اسعد گرگانی برای شناخت صحیح ابعاد منظومه ماندگارش اشاره کرد.