اولین شهردارهای تاریخ ایران چه کسانی بودند؟

۱۰۱سال پیش مجلس اول شورای ملی، قانونی را تصویب كرد كه بر اساس آن دستگاه جدیدی به نام «بلدیه» پیگیر امور شهری شد و بدین ترتیب شهرهای ایران، چهره ‌نوینی را به خود گرفت.مجلس شورای ملی قانونی را تصویب كرد تا پس از سال‌ها زندگی شهرنشینی، زندگی شهروندان در چارچوب قانون، مدون شود و امور شهری از طریق متولی جدیدی سامان بگیرد. البته فكر تاسیس بلدیه سال‌ها قبل ایجاد شده بود؛ ناصرالدین شاه در ۱۳۰۰ قمری به دنبال اصلاح امور داخلی، تصمیم گرفت بلدیه را در تهران تاسیس كند. شاه قاجاری پس از سفرهایی كه به ممالك خارجی كرده‌ بود، با جایگاه بلدیه در این كشورها و نقش آنها در اداره امور شهری آشنا شد، لذا مصمم شد تا برای بهبود اوضاع شهرهای ایران از جمله تهران و حل مشكلات مربوط به روشنایی، نظافت و امور شهری، بلدیه را در ایران تاسیس كند. در آن زمان دارالخلافه ناصری برپا بود،اگر چه تهران رنگ و روی یك پایتخت را به خود گرفته بود، ولی كوچه‌ها و خیابان‌ها هم‌چنان خاكی و ابتدایی بود، شهر تاریك بود و هیچ یك از امكانات و خدمات شهری در آن دیده نمی‌شد.ناصرالدین شاه به منظور تشكیل بلدیه در تهران، میرزاعباس خان مهندس‌باشی را كه از محصلان اعزامی دولت به فرانسه بود، به ایران دعوت و به سمت رییس بلدیه شهر تهران انتخاب كرد.میرزا‌عباس‌خان مهندس‌باشی در نخستین اقدام به سامان‌دهی بازار تهران پرداخت كه با اعتراض‌های وسیع بازاریان رو به رو شد. ناصرالدین شاه برای جلوگیری از اغتشاش‌های احتمالی كسبه بازار، بلدیه را تعطیل كرد و بدین ترتیب نخستین بلدیه تهران درگیرو دار سامان‌دهی شهر، با بن‌بست مواجه شد. در سال ۱۲۸۴ ه.ش، یك سال پس از تصویب قانون بلدیه در مجلس شورای ملی، با فرمانی از جانب مجلس، «آقا محمدخان قاجار قوانلو» معروف به كاشف‌السلطنه مامور تاسیس شهرداری به سبك جدید شد.

وی ابتدا جزوه‌ای را تنظیم كرد كه در آن وظایف شهرداری و مامورین آن به تفضیل آمده و تشكیل انجمن‌ها و دوایر مختلف و محدوده و اختیارات آنها بیان شده بود؛ این جزوه كه به نام «كتابچه‌ قانون بلدیه» معروف بود مشتمل بر ۱۰۸ ماده در سال ۱۳۲۵ ه.ق چاپ شد. از برنامه‌های او برای سامان‌دهی شهر تهران،می‌توان نامگذاری بعضی از خیابان‌ها و كوچه‌های تهران، شماره‌گذاری منازل، روشنایی چند خیابان و رساندن آب آشامیدنی به خانه‌ها با گاری بشكه‌دار و نظافت معابر و آب‌پاشی خیابان‌ها را نام برد.با روی کار آمدن رضا شاه به عنوان نخست وزیر روند تمرکز گرایی دولت با شدت بیشتری دنبال شد و دولت در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۳۰۹ قانون جدیدی برای تشکیلات بلدیه تصویب کرد. متن آن قانون به منظور رفع مشکلات دولت در زمینه امور شهر تدوین شده و نحوه دریافت عوارض و مالیات‌‌ها را برای دولت مشخص و راحت تر کرده بود. در سال ۱۳۰۸ ه.ش چهار شعبه بلدیه به نام بخش در چهار نقطه شهر تشکیل شد و در سال ۱۳۱۵ تعداد بخش‌‌ها به هشت رسید.بعد از جنگ جهانی دوم و عزل رضا شاه و به قدرت رسیدن پسرش محمد رضا فعالیت شهرداری به همان شکل سابق تا سال ۱۳۲۸ ادامه یافت. در سال ۱۳۲۸ به دلیل مشکلاتی که در سطح شهرها به شم می‌خورد و از آن جا که مردم نقش چندانی در امور شهرری نداشتند دولت تصمیم گرفت انجمن‌‌های شهری را مجددا فعال کند.اما چون به تشکیل انجمن‌‌های شهری از دیدگاهی قدرت گرایانه و از بالا نگاه می‌شد و هدف این بود که در تشکیل انجمن‌های شهری قدرت دولت هم لحاظ شود قدرت زیادی به انجمن‌‌های شهری و شهرداری داده شد و آنها عملا ویژگیهای یک نظام تمرکز گرا را پیدا کردند اما از دهه ۱۳۳۰ به بعد تغییراتی که در شرح وظایف و سیستم اداری شهرداری به وجود آمد این نهاد شهری به شکل و شمایل امروزی خود نزدیکتر شد.

عزل و نصب‌‌های پیاپی شهرداران که از سالهای اولیه بعد از شهریور ۱۳۲۰ شروع شده بود در سال‌‌های بعد نیز همچنان ادامه یافت که اسامی‌این شهرداران به ترتیب عبارتند از: مصطفی قلی رام، محمد سجادی، سید مهدی عماد السلطنه، فضل‌الله بهرامی، عباسقلی گلشائیان، غلام‌حسین ابتهاج، محمود نریمان، مهدی مشایخی، محمد خلعتبری ، حسام‌الدین دولت آبادی، محمد مهران، مهدی نامدار، ارسلان خلعتبری، نصرالله امینی، سید محسن نصر، سرتیپ محمد علی صفاری، نصرت‌الله منتصر، سرلشکر محمد دولو، موسی مهام، ناصر ذوالفقاری، فتح الله فرود، احمد نفیسی، علی اکبر توانا، ضیاء‌الدین شادمان، تقی سرلک، منوچهر پیروز، جواد شهرستانی و غلامرضا نیک‌پی که از جمله شهردارانی است که بیشترین طول دوره ریاست را در شهرداری تا قبل از انقلاب داشته است. وی به مدت هشت سال یعنی از سال ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۶ شهردار بود.

بدین ترتیب از دوره ناصری تا پایان پهلوی، حكایت بلدیه، دارای ماجرای پرپیچ و خمی بوده كه گاه برای امور شهری مفید و گاه آه مردم را بلند می‌كرده است. به هر حال «بلدیه» با تمام فراز و نشیب‌های خود، توانست «طهران» را «تهران» كند و شهر پر از گرد و غبار را كه درشكه‌های ناصری تنها وسایل نقلیه آن بودند به شهری وسیع تبدیل كند كه خیابان، ماشین، اتوبوس و حتی بولوارها و میادین جدید نمادهای جدید آن بودند.

البته تهران آن روز هنوز «هویت» داشت و شهرداران به خوبی می‌دانستند كه حق وارد كردن ضربه به بافت‌های تاریخی شهر را ندارند و هر كس دشمن تاریخ شهر باشد با تنفر ساكنان مجبور به ترك كرسی ریاست بلدیه می شود.

منبع:

0 دیدگاه برای “اولین شهردارهای تاریخ ایران چه کسانی بودند؟”

دیدگاه شما