فرهنگ گورچالی یا قبور خاکی (به انگلیسی: Pit Grave) که فرهنگ یامنا هم نامیده می‌شود از فرهنگ‌های اواخر عصر مس و اوایل عصر برنز در منطقه بوگ جنوبی، دنیستر و اورال بود که از سده‌های ۳۶ تا ۲۳ پیش از میلاد ادامه داشت.
| گستره جغرافیایی |
اروپا |
| دوران |
عصر برنز |
| تاریخ |
c. 3500 BC – ۲۰۰۰ BC |
| پس از |
فرهنگ مایکوپ |
| پیش از |
فرهنگ آندرونوو |
توضیح کامل
فرهنگ گورچالی به عنوان فرهنگی از مردمان هندواروپایی اولیه در دوران متاخر خود یعنی پیش از جدا و پراکنده شدن هندواروپاییان دانسته می‌شود. محدوده حضور فرهنگ گورچالی نیز به عنوان یکی از نامزدها برای شناسایی آریابوم یا سرزمین اصلی هندواروپاییان به شمار می‌آید.
در عصر برنز از این فرهنگ، دو فرهنگ بزرگ دیگر با عنوان‌های «فرهنگ قبور الواری/Timber Grave» یا «سِرُبناجا/Srubnaja» و «فرهنگ آندرونوو/Andronovo» رشد پیدا نمود.
نام یامنا (Ямна) همان یمه ، پادشاه ایرانیان است که امروزه او را به نام جم یا جمشید شاه می شناسند.
خصوصیات این فرهنگ
ویژگی اصلی فرهنگ گورچالی عبارتست از خاکسپاری مردگان در چاله‌هایی در گورخانه ها در حالت طاق‌باز با زانوهای خمیده ، بدن مردگان نیز با اخرا پوشانده می‌شد. در این فرهنگ، قربانی کردن دام، خوک، گوسفند، بز و اسب در آیین‌های خاکسپاری رواج داشت. این ویژگی را با مردمان هندواروپایی (و از جمله هندوایرانی باستان) مرتبط دانسته‌اند.
بررسی های آنتروپولوژیکی
فرهنگ یامنا مربوط به اوایل عصر برنز و واقع در استپ های پونتیک یکی از مهم‌ترین کاندیدها برای سرزمین اولیه هندواروپاییان می‌باشد . در بررسی‌های Haak و همکاران (۲۰۱۵) از ۱۰ نمونهٔ مذکر بررسی شده مربوط به شرق یامنا، ۹ نفر حامل هاپلوگروپ R1b (خصوصاً سابکلاد L23) بودند. برخلاف پیش‌بینی ها، هیچ یک از نمونه‌های یامنا تا به حال حامل تک گروه R1a نبوده اند، اما در بررسی‌های آینده از سایر مناطق یامنا احتمال یافتن این هاپلوگروپ بالاست. از نظر ظاهری، مردمان این فرهنگ دارای چشم و موی تیره، قد بلند و پوستی روشن (اما کمی تیره تر از اروپاییان امروزی) بوده‌اند. در بررسی‌های Autosomal مشخص شد که مردمان یامنا ۵۶ درصد تبارشان از شکارچی-گردآورنده‌های اروپای شرقی و مابقی از شکارچی-گردآورنده‌های قفقاز بوده‌است.
