سرای تاریخ : سرزمینی در منابع سومری ( و به تبع آن در منابع اکدی) به نام آراتا یا ارتّه وجود دارد. این منطقه برطبق گفته ی مورخان پیشین، آذربایجان، کردستان و بخشی از ترکیه امروزی میباشد ولی کتیبه هایی که در سال های اخیر در منطقه بابل کشف شده است، مختصات منطقه ای در شرق کشور ایران را بعنوان آراتا معرفی می کنند. مختصات موجود در کتیبه های فوق، حدود مختصات شهر جیرفت در جنوب شرقی ایران را نشان می دهد.
در تمدن آراتا میتوانید طلا، نقره و سنگ های لاجورد بسیاری را ببینید. سرزمین الهه اینانا، از آرتا وفاداری خود را به اوروک می رساند. آنمرکار توانسته بود این سرزمین را فتح کند. سومریان می خواستند برای ساختن زیگوراتی مشابه زیگورات آرتا، صنعتگران آرتا را بکار گیرند. زیگورات آرتا، برای اینانا، الهه نیکی، ساخته شده بود.
خط کشف شده تمدن آرتا
خطی که در محوطه های تاریخی جیرفت کشف شده به بهشت گمشده باستان شناسان شهرت دارد و قدمت آن به دو هزار و پانصد تا سه هزار سال پیش از میلاد مسیح بر می گردد یعنی زمانی که خط در بین النهرین، اختراع شد. باستان شناسان، توانستند اثر یک مهر دو در سه سانتی متری که آثار خط بر روی آن به صورت عمودی و افقی وجود داشت را پ در ترانشه پنج( قسمتی از محوطه تاریخی) در محوطه کنار صندل در ۳۰ کیلومتری شهر تاریخی جیرفت پیدا کنند.
آراتا یا ارتّه نام سرزمینی است که در منابع تمدن سومری آمده‌است
مجسمه های لولایی
براساس بررسی های باستانی و اشیاء محوطه باستانی جیرفت، ساکنان این محوطه، مجسمه هایی با دست و پای متحرک و لولادار را در پنج هزار سال پیش میساختند که شبیه عروسک های خیمه شب بازی بود. شکل ظاهری این مجسمه ها شبیه انسان و حیوان بود و اینک می توانید آن ها را در محوطه های باستانی جیرفت استان کرمان ببینید. این محوطه های باستانی که آثار ارزشمندی را در هزاره سوم پیش از میلاد در خود جای دادهاند، از غنی ترین محوطه های باستانی جهان شناخته میشوند.
زیگورات( سکوی پلهای):
« یک سازه ی زیگورات مانند، از مهمترین آثار کشف شده ی نیمه اول هزاره سوم قبل از میلاد است. از زیگورات به عنوان یک کلمه ی بین النهرینی یاد میشود و به سازه های« مطبق» اطلاق میشود که طبق طبقه خشتی با کاربری مذهبی است. زیگورات کشف شده در جیرفت، نسبت به کهن ترین زیگوراتی که در بین النهرین کشف شده است؛ حدود ۷۰۰ سال قدیمی تر است.
ارتفاع سازه ی زیگورات کشف شده در جیرفت به ۱۷۰ متر می رسد و با استفاده از ۴ تا ۵ میلیون قطعه خشت، آنرا ساخته اند. دو طبقه ی این سازه با بررسی های باستان شناسان مشخص شده است ولی شواهدی بر سه طبقه بودن سازه در بخش هایی از این محوطه بدست آمده است. طول و عرض طبقه اول این سازه ۴۰۰ در ۴۰۰ متر می باشد درحالیکه طول و عرض طبقه دوم آن ۲۵۰* ۲۵۰ متر است.احتمالا این سکوی پل های، جنبه ی مذهبی داشته و بر روی ظروف سنگی می توان نقش بنا را مشاهده کرد.
تمدن آرتا توسط آنمرکار، اهل اوروک فتح شده بود