سلطان محمود غزنوی و اقدامات حکومتی وی

زندگینامه سلطان محمود غزنوی

ابوالقاسم محمود بن ندیم در دهم محرم سال ۳۶۱ هجری قمری در شهر غزنی در منطقه زابلستان به دنیا آمد. وی به سیف‌الدوله، فهیم الدوله، سلطان ماضی، پرویز الملة، غازی ملقب بود اما به سلطان محمود غزنوی مشهور شده بود.

پدرش سبکتگین از اعضای لشکریان ترک تبار سپاه سامانیان بود که سلطنت غزنویان را در سال ۹۷۷ در غزنی بنا کرد. پدرش خود را تابع سامانیان می دانست و بر خراسان و ماوالنهر حکومت داشت. مادر سلطان محمود غزنوی دختری از اشراف زابلستان بود به همین دلیل برخی از منابع وی را به نام محمود زاولی (“محمود از زابلستان”) معرفی می کنند.

محمود بعد از مرگ پدرش سبکتگین در سال ۳۸۷ و بعد از غلبه برادرش اسماعیل، به امارات رسید. محمد و مسعود دو تا فرزندان سلطان محمود بودند و با اختلاف سنی چند ماه از دو همسر متفاوت سلطان محمود به دنیا آمدند. درخصوص مادر محمد اطلاعات کمی دردسترس است اما درباره مادر مسعود نامی عنوان نشده است تنها در تاریخ بیهقی از وی به عنوان والده ی سلطان مسعود یاد کرده اند. محمد طبعی شعری داشت و فردی سست بود اما برخلاف سلطان مسعود بسیار قدرتمند و جنگ طلب بود. محمود غزنوی در  ۲۳ ربیع الثانی سال ۴۲۱ هجری قمری در غزنی از دنیا رفت و بعد از مرگش وی را امیر ماضی معرفی کردند.

زندگینامه سلطان محمود غزنوی

رسیدن محمود غزنوی به سلطنت

همانطور که اشاره شد در سال ۳۸۷ پدر سلطان محمود زمان بازگشت از پایتخت به غزنه در مسیر از دنیا رفت و در این زمان محمود در خراسان به اداره امور مشغول بود. زمانی که جنازه سبکتکین به غزنه رسید براساس وصیتش اسماعیل پسر کوچکش حاکم شد اما محمود این موضوع را قبول نکرد و با کمک گرفتن از عمویش بغراجق و برادر دیگرش نصر به جنگ با اسماعیل رفت و سرانجام توانست حکومت را دست بیاورد.

اقدامات حکومتی محمود غزنوی

سلطان محمود غزنوی بعد از رسیدن به قدرت سرداران معروف دولت سامانی را مغلوب کرد، همچنین سیستان را از دست احمد صفاری بیرون آورد. بعد از آن مردم خوارزم برعلیه مامون که داماد محمود بود متحد شدند و وی را به قتل رساندند و سپس آنجا را فتح کردند.

جنایت های «خلف بن احمد» مردم سیستان را به سطوح آورده بود به همین دلیل سلطان محمود غزنوی تقاضای کمک کردند و وی که منتظر چنین فرصتی بود به آنجا حمله کرد و در قلعه طاق خلف را تحت محاصره قرار داد. خلف پس از چهار ماه مقاومت تسلیم شد و سیستان در ماه صفر سال ۳۹۳ به تصرف محمود درآمد.

درباره خوارزم که همان سرزمین خبوه بوده است، در ماوراء النهر واقع شده و سلطان محمود با بهانه انتقام خون ابوالعباس مامون بن محمد صاحب جرجانیه و نجات خواهرش به آن منطقه حمله کرد و بعد از جنگ در محل هزار است که در نزدیکی جرجانیه واقع شده بود، سپاه متعلق به خوارزم را شکست داد و در نهایت توانست در تاریخ پنجم صفر المظفر سال ۴۰۸ وارد خوارزم شود.

لشگرکشی محمود به هند

چرا محمود غزنوی به هند لشگرکشی کرد؟

سلطان محمود غزنوی به‌دلیل ثروت چشمگیر هند و تامین مخارج سپاهیان خود به این کشور حمله کرد؛ اما انگیزه خود را جهاد با کفار و نشر اسلام اعلام کرد. در این زمان به‌دلیل قدرت و نیروی قراخانیان و صلح با آن‌ها امکان حمله به شمال و غرب خراسان مهیا نبود. مهم‌ترین فتوحات محمود در هند عبارت بودند از:

• فتح پیشاور و شکست چیپال در سال ۳۲ هجری قمری
• تصرف ویهند در سال ۳۹۲ هجری قمری
• فتح بهاطیه در سال ۳۹۵ هجری و شکست بحیرا فرمانروای آنجا
• شکست داود بن نصر حاکم مولتان. در این زمان اخباری مبنی بر تصمیم ایلک خان قراخانی برای حمله به خراسان به محمود رسید. محمود با حاکم مولتان صلح کرد و راهی غزنه شد.
• فتح بهیم نگر در سال ۳۹۹ هجری قمری
• تصرف نارین در سال ۴۰۰ هجری قمری باعث گشوده شدن راه تجارت بین خراسان و هندوستان شد.
• تصرف مولتان در سال ۴۰۲ هجری قمری و اسارت داود بن نصر حاکم آنجا
• فتح تانیسر در سال ۴۰۲ هجری که پایگاه بزرگ مذهبی هندیان بود و بتخانه مهمی داشت که بت مشهور جکر سوم در آن نگهداری می‌شد و به تصرف محمود درآمد.
• فتح نادرین در سال ۴۰۵ هجری قمری

انقراض دیالمه ری

بعد از تصرف سیستان به‌وسیله سلطان محمود، قلمرو او با سرزمین متعلق به آل بویه که تا کرمان ادامه داشت، همسایه شد. سلطان محمود با فرستادن قاضی اباعمر بسطامی نزد بهاءالدوله بویه‌ای، رابطه خود را با آل بویه محکم کرد. بعد از مرگ بهاالدوله، فرزند او، سلطان‌الدوله جانشین پدر شد. ابوالفوارس پسر دیگر بهاءالدوله به سلطان محمود غزنوی پناهنده شد و با کمک سپاه اعزامی سلطان محمود، به رهبری ابوسعید طایی، کرمان را تصرف کرد. این موضوع اولین دخالت عمده سلطان محمود غزنوی در امور حکومت آل بویه بود.

مجدالدوله حاکم بویهی ری که با نافرمانی سپاه خود مواجه شده بود، محمود غزنوی را به ری فراخواند. محمود غزنوی ری را در سال ۴۲۰ هجری قمری تصرف کرد و برخلاف انتظار، مجدالدوله را اسیر و به عمر دودمان آل بویه خاتمه داد و در ری به کشتار قرمطیان، معتزله و مزدکیان دست زد. محمود در بازگشت، حکومت ری را به پسر خود مسعود سپرد.

رابطه با خلافت عباسی

محمود غزنوی رابطه مناسبی با خلیفه عباسی، القادر داشت و بعد از فتوحات، غنایم زیادی را به دربار خلیفه عباسی فرستاد. خلیفه عباسی به او القاب یمین‌الدوله، امین‌المله و نظام‌الدین داد. سلطان محمود به درخواست القادر، تاهرتی، نماینده خلیفه فاطمی را اعدام کرد. در سال ۴۱۴ هجری قمری خلیفه، خواهان اعدام حسنک وزیر شد؛ زیرا او در سفر مکه، از راه شام که زیر سلطه خلفای فاطمی بود، عبور کرد و از فرمانروای شام هدایایی گرفت. به این دلیل به او تهمت قرمطی بودن زدند؛ ولی سلطان محمود به‌شدت از وزیر خود حمایت کرد. محمود بعد از تصرف ری قصد حمله به بغداد را داشت؛ اما اجل به او مهلت نداد.

دین و مذهب سلطان محمود غزنوی

سلطان محمود تعصب شدید نسبت به مذهب حنفی از خود نشان می داد و به شدت اسماعیلیان و شیعیان را به قتل می رساند. او مردی ثروت طلب و حریص بود که در جنگ های خودش ثروت کشورهای دیگر را غارت می کرد.

لشکرکشی های متعدد او به هند سبب کسب غنیمت های بسیار از معابد و بت های این کشور شد. همچنین شهر سومنات که معروف در کناره غربی هند بوده است، مورد حمله سلطان محمود قرار گرفت. هر چند این نکته قابل ذکر است که برخی از مناطق هند برای اولین بار به دست یک فرد مسلمان فتح می‌شد.

دانلود کتاب تاریخ غزنویان و سامانیان و آل‌بویه از جامع‌التواریخ

سلطان محمود در بین سال های ۳۹۲ تا ۴۱۶ هجری قمری چندین مرتبه به نقاط مختلف هندوستان لشکرکشی داشت و در این ۲۴ سال به ظاهر با قصد جهاد با کفار هند اما در عمل برای عارت این سرزمین جنگ های متعددی را انجام داد. از آنجا که حمله به هند پس از سال پنجم جلوس وی بوده لذا تاریخ شروع سلطنت وی همان سال ۳۸۷ هجری قمری می‌باشد.

ادب و هنر سلطان محمود غزنوی

سلطان محمود طبع شعری داشت از این رو به شعراء توجه زیادی می کرد و با حضور خودش مجالسی را برای آنها تشکیل می داد. گفته می شود که در دربار او چهار صد شاعر رفت و آمد داشته اند. گاهی اوقات او را در جمع شاعران با استعداد یا در کاخ خود یا در باغ سلطنتی می‌یافتند. او غالباً نسبت به آنها سخاوتمند بود و با توجه به استعداد و ارزششان بی وقفه پاداش شان را می‌پرداخت.

سلطان محمود در سال ۴۲۰ هجری قمری وارد ری شد و خزائن گرانبهایی را از این شهر به دست گرفت. همچنین کتابخانه بزرگ مجدالدوله را به عنوان اینکه از کتب ضاله نجوم و حکمت است به آتش کشید و دولت دیالمه ری را منقرض کرد.

سلطان محمود غزنوی و اهمیت به هنر و ادب

شخصیت سلطان محمود

سلطان محمود خود را به عنوان سایه خود خدا روی زمین معرفی می کرد، قدرتی مطلق که اراده اش به عنوان قانون مطرح بود. وی تقریبا در همه موارد به جزئیات توجه زیادی می کرد و شخصا بر روی کار دیوان و هر بخش دولتی نظارت دقیق می کرد، همین موضوع به عنوان دلیلی محکم برای موفقیت بی شمار وی محسوب می شود.

او از نزدیک به فعالیت های عالی ترین دولت های امپراطوری خود مراقبت داشت، به خصوص فرماندهان نظامی، زیرا نمی توانستند تحمل کنند که بدرفتاری با مردم عادی داشته باشند همچنین دستگاه استخبارات وی بصورت دقیق گزارش‌ها را به وی می‌رساند. سلطان محمود همه وزیران خود را بدون توصیه وزیر اعظم خود انتخاب می کرد با این وجود هراز چندگاهی باید در این زمینه مشورت می گرفت زیرا دین او این کار را برای او خوب دانسته بود. از نقل

قول‌های مشهور سلطان محمود

وزیران دشمنان پادشاه هستند باید مراقب شان بود پا از حد شان فراتر نگذارند ….

سلطان محمود جاسوسان زیادی داشت که آنها را مشرف می نامید و در سراسر امپراطوری اش، تحت نظارت خود بر بخش های ویژه دیوان فعالیت داشتند.

گرایش‌جنسی سلطان محمود غزنوی

برخی از مدارک همچنین اشعار عین القضات همدانی و عطار و مولوی درباره روابط همجنسگرایانه محمود غزنوی با غلام ترک، به نام ملک ایاز صحبت کرده اند.

درباره گرایش جنسی سلطان محمود غزنوی

مرگ سلطان محمود غزنوی

سلطان محمود در آخرین نبردی که داشت به مرض سل مبتلا شد و روز به روز نحیف تر می شد. زمانی که به ری سفر کرد شدت مریضی او بیشتر می شد با این وجود به خراسان آمد و در بلخ ساکن شد. بعد از آن در بهار سال ۴۲۱ به غزنین آمد و بعد از چند روز در ۲۳ ربیع الالول ۴۲۱ در سن ۶۱ سالگی از دنیا رفت. بعد از مرگ وی پسرش «مسعود» بر عریکه قدرت تکیه زد. مقبره وی در شهر غزنی افغانستان واقع شده‌است.

امپراطوری سلطان محمود غزنوی به مدت ۱۵۷ سال توسط جانشینان او اداره می شد. امپراتوری سلجوقی که در حال گسترش بود بیشتر در غرب غزنویان تحرکات داشت. غزنویان توانستند در سال ۵۴۵ هجری قمری؛ غزنی را تصرف کنند و معزالدین محمد غوری خسرو ملک آخرین سلطان غزنویان را در سال ۵۸۳ در لاهور شکست داده امپراطوری بزرگ غزنویان را سرنگون نمود.

گستره قلمرویی که برای امپراطوری غزنوی در پایان سلطنت سلطان محمود درنظر می گیرند از ری در غرب تا سمرقند در شمال شرق، دریای خزد در شمال غرب تا یمن در جنوب غرب و هندوستان در جنوب شرق بوده است.

آرامگاه سلطان محمود غزنوی

آرامگاه سلطان محمود غزنوی

آرامگاه سلطان محمود غزنوی

آرامگاه سلطان محمود غزنوی از بناهای معماری دوره غزنوی است. ساختمان بنا در عصر سلطان محمود غزنوی نیز وجود داشت و به عمارت فروزی معروف شد. این بنا بعد از مرگ سلطان محمود، آرامگاه او شد. بنای آرامگاه سلطان محمود غزنوی به‌دلیل جنگ‌هایی که در مدت زمان چندین سال رخ داد، تا حدود زیادی ویران شد. این آرامگاه در چند سال اخیر مرمت شد.

آرامگاه سلطان محمود در یک از پرجمعیت‌ترین روستاهای ولایت غزنی واقع شده است. ارتش بریتانیا زمانی که قصد داشت افغانستان را ترک کند، درهای آرامگاه سلطان محمود غزنوی را با این نظر که سلطان محمود آن را از معبد سومنات هند آورده و در آن مکان نصب کرده است، از جای درآوردند و با خود به هندوستان بردند. بسیاری از کارشناسان بر این عقیده‌اند درهای آرامگاه سلطان محمود متعلق به معبد سومنات نبوده‌اند.

معماری بنای آرامگاه سلطان محمود غزنوی به شیوه معماری عصر غزنویان ساخته شده است. بنای آرامگاه با زیبایی و تبحری خاص ساخته شده است که نشان از هنرمندی عصر غزنویان دارد. روی قبر سلطان محمود غزنوی آیه‌ ۶۳ از سوره یاسین نوشته شده است. در حال حاضر، محلی که ساختمان بنای مقبره سلطان محمود غزنوی در آن قرار گرفته است، به روضه شهرت دارد.

• آدرس آرامگاه سلطان محمود غزنوی: افغانستان، ۶ کیلومتری شمال شرقی شهر غزنی