سرای تاریخ : قدیمی ترین آتشکده ی یزد، آتشکده ی ورهرام نام دارد که با قدمتی بیش از ۱۵۰۰ سال گردشگران زیادی را به خود جذب میکند. این آتشکده واقع در خیابان آیت الله کاشانی میباشد و هر ساله مراسمات مذهبی زرتشتیان در این آتشکده برگزار میشود.
چیزی که ما از آن به عنوان آتَش یا تَش میشناسیم انرژی گرمایی و نور است که هنگام واکنش شیمیایی آزاد میشود و حاصل سوختن یا احتراق یک شی میباشد. اما کلمه ی آتش بسیار فراتر از آن چیزیست که ما میدانیم. در ایران باستان،آتش، یک نام مقدس شمرده میشد. به گونه ای که نه تنها پادشاهان بلکه عموم مردم نیز آن را مقدس می شمردند. مردمان ایران باستان اعتقاد داشتند که خداوند را باید در روشنایی ها جست و جو کرد یا در جایی که بتوان نور را مشاهده کرد، خدا هم همان جاست.
اعتقادات قلبی آنان به خداوند باعث شد تا به نیروی ماوراء متوسل شوند و به فراتر از چیزی بروند که عقل آن را قبول میکند. اینگونه شد که در ایران باستان برای نزدیک شدن و پرستیدن و نیایش خداوند به آتش روی آوردند.
اما باید بدانیم که تنها با شعله ور کردن آتش و به دور آن گرد آمدن نیایش حاصل نمیشد. مردمان دوران باستان با انجام مراسم های خاص و باشکوه اقدام به ستایش خداوند میکردند. به طوری که در کتاب اوستا در باره ی کلمه ی آتش صحبت شده و از آن به عنوان آتّر و آثّر نام برده شده که در معنای لغوی فارسی میانه، معنی آدور و آتّخش است.
آتش پرستی در ادیان های مختلف
در بسياري از دين ها، آتش تجلي يک خدا است. نيايش آتش، اصل و ريشه ی هند و اروپايي دارد. در هند خداي آتش، آگني نام دارد که شباهت آن با واژه ايگنيس لاتيني به معناي آتش قابل توجه است. ايندرا خداي هندويي با ريشه آريايي ابتدا يک آذرخش – خدا بود.
در يونان هسيتا ايزدبانوی آتش خانگی، هفائيستوس ايزد آتش و آتشفشان ها و هليوس ايزد خورشيد بوده است. در روم باستان، وستا خداي آتش و در چين، جورونگ روح آتش بوده است. در ليتواني خداي آتش اگنيس سزونتا نام داشت.
در آشور و بابل آتش دو ايزد بزرگ داشت جيبيل فرزند آنو آسمان و نوسکو پيام آور بعل ايزد آسمان. در مصر آتش، تطهير کننده بود. اولين نشانه نيايش آتش در دوران تاريخي ايران مربوط به نقش برجسته کورانگون فارس متعلق به دوره ايلامي است، در اين نقش برجسته پايه اشتعال آتش حجاری شده است.
آتش ورهرام یا همان آتش بهرام،مراسمی در ایران باستان بوده که دارای پانزده آتش زمینی و یک آتش آسمانی بوده است. آتش‌پرستی یا آگنی هورتی ( در لغت به معنی پرستاری از آتش) یکی از آداب و رسوم مذهبی هند باستان است که در دین بودایی جایگاه ویژه‌ای دارد. آگنی‌هورتا در زمان طلوع و غروب آفتاب به نیت پاک‌سازی روان انجام می‌گیرد.
درآگنی هورتا، نمازگزار نخست خود را با آب پاک می‌ساخت، آن گاه در برابر آتش مقدس ایستاده، سرودها و نیایش‌های آتش را می‌خواند. گاهی نمازگزاران تمام شب را در برابر آتش می‌ایستادند و به سرود خواندن مشغول بودند که به آن آگنی سایانا گفته میشد. قربانی کردن در برابر آتش نیز که اوستاریشه دارد در ساسکریت، آگنی‌ستومه نامیده میشد.
انواع آتش های آیینی ایران باستان
آتش ورهرام،آتش آدوران،آتش دادگاه و آتش مینوی از انواع آتش های آیینی ایران باستان نامیده میشود. از بین این آیین ها،آیین آتش ورهرام از اهمیت بیشتری برخودار است. چرا که این آتش بیش از ۱۵۰۰ سال قدمت دارد، از پلیدی ها دوری میکند و با دروغ و ریا و تباهی میجنگد. زرتشتیان این باور را داشتند که قدرت جذب آتش ورهرام از سایر آتش ها بیشتر است و خداوند هر گاه به زمین می آید در ابتدا با این آتش ارتباط بر قرار خواهد کرد.
ورهرام که در معنی لغوی به معنای پیروزمند است به این دلیل نام آتش نامگذاری شده که به باور زرتشتیان، آتش، نه تنها جنگجویی برای مقابله با تاریکی است ، بلکه از لحاظ معنوی هم جنگجویی پیروز در برابر شر و پلیدی است.
آتش ورهرام در ایران باستان
آتش ورهرام والاترین آتشِ آیینی در کیش زرتشتی و در افسانه های ایرانی، نگهبان همهٔ آتش‌های جهان به‌شمار می‌آید. آتش ورهرام دارای دو جزء میباشد: آتش زمینی و آتش آسمانی که آتش زمینی دارای ۱۵ مورد میباشد.
۱۵ آتش زمینی شامل:آتشدان پادشاه،استاندار،فرماندار،ارتش،پیشوای دین درویش، زرگر،کوزه گر،آجر ساز،رنگرز،ضرابخانه،آهنگر،اسلحه ساز،نانوا،تقطیر،چوپان و مرده سوز است.
آتش آسمانی هم که از اهمیت زیادی برخوردار بوده، که خاموش شدن این آتش، برابر با خاموش شدن و از بین رفتن دین همراه است.
این مراسم بین شاهان ساسانی نیز رواج داشته و آنان قبل از به تاج گذاشتن هر پادشاه با پای پیاده به مکانی که به آن آتش ورهرام میگویند میرفتند و اقدامات تاج گذاری در آن مکان انجام میشد.
نحوه ی انجام این مراسم (آتش ورهرام) به گونه ای بوده که این آتش باید ۱۱۲۸ بار تطهیر میشده و مراسم نیایش آن حدودا یکسال طول میکشید.
انجام این مراسم در حکومت ساسانی رواج داشته. به گونه ای که قبل از به تخت نشستن هر پادشاهی با پای پیاده به مکانی که باید مراسم انجام میشد میرفتند و در آنجا به عبادت و نیایش میپرداختند تا پادشاهان به هنگام جنگ با روانی نیرومند و اراده‌ای استوار برای کسب پیروزی، پای به میدان مبارزه بگذارند.
آتشکده ورهرام در ایران
یزد، یکی از قدیمی ترین بافت های تاریخی ایران میباشد که شاید در نگاه اول،جذاب به نظر نرسد؛ امابه قدری جاذبه های تاریخی دارد که نگاه هر گردشگر را به خود جذب میکند. یکی از قابلیت های این شهر،هم‌زیستی مسالمت‌آمیز ادیان مختلف در آن است؛ این مسئله را می‌توان از وجود بناهای مختلف مذهبی در آن شهر متوجه شد.
اولین جاذبه این شهر، ساختمان آتشکده یزد است که خودنمایی میکند. آتشکده یزد که آن را بانام‌های دیگری همچون آتشکده ورهرام یزد و آتشکده بهرام یزد نیز می‌شناسند که مکانی برای انجام مراسمات مذهبی زرتشتیان میباشد و هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب میکند.
آتشکده ورهرام در یزد واقع در خیابان «آیت‌الله کاشانی» است.
قدمت تاریخی آتشکده ورهرام در یزد به بیش از ۱۵۰۰ سال قبل اختصاص دارد اما ساخت این آتشکده در دوران پهلوی در ۸۰ سال گذشته صورت گرفته است.آتشی که در درون آن میسوزد به ۱۵۰۰ سال پیش برمیگردد که هنوز روشن مانده و خاموش نشده است.
این آتشکده در واقع، آتش فروزه‌ای است از آتش آتشکده کاریان در لارستان که به عقدای یزد آورده شد و نزدیک به ۷۰۰ سال در آنجا روشن نگه داشته شد؛ سپس در سال ۵۲۲ از عقدا به اردکان منتقل شد و نزدیک به ۳۰۰ سال نیز در اردکان یزد روشن بود تا اینکه در سال ۸۵۲ از اردکان به یزد نقل مکان کرد. جابه‌جایی این آتش در یزد نیز ادامه داشت؛ نخست در محله‌ای به نام «خلف خان علی» در خانه یکی از موبدان بزرگ به نام «موبد تیرانداز آذرگشسب» نگهداری میشد و در سال ۱۳۱۳ ه.ش، پس از ساخته شدن این آتشکده، به درون آن برده شد.
آتشکده ی ورهرام که مکانی مقدس برای زرتشتیان است و چون برای پاکیزگی و طهارت اهمیت قائل میباشند پس برای ورود به این آتشکده باید قوانین و آداب آن را رعایت کنید.
از جمله مواردی که باید برای ورود به آتشکده رعایت شود شامل موارد زیر میشود:
۱- هنگامی که افراد وارد میشوند باید کاملا تمیز و پاکیزه باشند و همچنین بهداشت فردی را رعایت کنند.
۲- بانوان هنگامی که عذر شرعی دارند نمیتوانند وارد شوند.
۳- بانوان برای پوشش سر خود از روسری سفید استفاده کنند و آقایان هم برای پوشش سر خود باید از کلاه سفید استفاده کنند و همچنین از پوشیدن لباس های تیره خودداری کنند و به هنگام ورود حتما کفش های خود را در بیاورند.
اگر تا به حال وارد این آتشکده شده اید میبینید که آتش را درون مجمر بزرگی از جنس برنز نگه داری میکنند.
در این آتشکده،یک نفر مسئول روشن نگه داشتن آتش میباشد که به آن ((هیربد))میگویند.
هیربد، در روز باید چند قطعه چوب خشک را درون آتش بیاندازد تا مانع خاموشی گردد.
