اسماعيل فرزند بزرگ ابراهيم و جدّ اعلاى پيامبر خاتم( صلى الله عليه وآله)، از پيامبران الهى و ملقّب به ذبيح اللّه است. هجرت به سرزمین مکه به همراه مادرخود هاجر، بوجود آمدن چشمه زمزم به برکت وی، ذبح کردن وی توسط پدرش و ساخت خانه کعبه از مهمترين رویدادهای زندگانی وی هستند.
زندگینامه حضرت ابراهیم
اسماعیل پیغمبر الهي که اسم وی چندبار در قرآن کریم آمده است. وی از پیامبران صالح خدا بود و اهل خود را به نماز و زکات دعوت می نمود و آنچنان پایبند وعده های خود بود که ایشان را صادق الوعد لقب دادند.
نسب شناسی حضرت اسماعیل
اسماعیل از پیامبران الهي و فرزند ابراهیم خلیل است، همچنين بنا بر داستان ها اسلامی اصل پیغمبر اکرم، حضرت محمد( ص) به اسماعیل میرسد.
مادرش هاجر، بانويى مصرى و كنيز ساره همسر ديگر ابراهيم بود. ساره نازا بود و ابراهیم هاجر را به همسرى گرفت تا از وی داراى فرزند شود.
نام اسماعیل در قرآن
نام وی در منابع اسلامی غالباً عجمی و مرکب از دو کلمه« اسمع» و« قبیله» (به معنای« خدایا بشنو») شناخته شده است و گفته اند که ابراهیم (ع) به موقع تقاضا فرزند از خدا با این کلمه ها شروع سخن میکرد.
نام اسماعیل ۱۱ بار در قرآن کریم یاد شده است که موضوعاتی مانند بنای کعبه توسط ابراهیم و اسماعیل (ع) ، نزول وحی به وی و همچنین یاد وی در کنار ديگر پیامبران الهي، تولد وی بعنوان عطیه ای خدایی به ابراهیم و نیز ذکر صفت های نیک وی من جمله این یاد کرده هاست.
در آیه ۸۵ از سوره انبیاء، اسماعیل در کنار پیامبرانی مانند ادریس و ذوالکفل، از صابران دانسته شده است و بعضی از مفسران سر نهادن اسماعیل براي قربانی را یکی از علامت های اشکار صبر وی دانسته اند.
زنان و فرزندان اسماعیل
اسماعيل اول با دخترى از جُرْهُم ازدواج كرد و بعد از مدتى وى را به سفارش ابراهيم كه رفتار وی را نپسنديده بود طلاق داد و دختر مضاضِ جُرهُمى را به ازدواج خود درآورد و از او داراى ۱۲ يا ۱۳ پسر شد.
وى ۴ زن ديگر را به همسرى گرفت و از هريك داراى ۴ پسر شد. فرزندان اسماعيل تا زمان عدنان بن داود پيوسته از بزرگان و واليان امر و حافظان كعبه بودند، امور دينى و حجّ را براى مردم اقامه مى كردند و هرگز بت نپرستيدند.
نقش اسماعيل در بناى كعبه
خداوند به ابراهيم دستور داد تا كعبه را بنا كند و از اسماعيل يارى گيرد. به وسيله جبرئيل، سكينه كه باد نيكويى است يا ابرى كه سايه افكنده بود، محدوده بيت را مشخص كرد:« واِذ بَوَّأنا لاِبرهيمَ مَكانَ البَيتِ»( حجّ/ ۲۲، ۲۶) ابراهيم و اسماعيل به ساختن كعب* ه پرداختند.
اسماعيل سنگ مى آورد و ابراهيم بنا مى كرد. زمان بالا بردن پايه هاى خانه دست به دعا برداشته از خدا خواستند اين عمل را از آنان بپذيرد و آنان را تسليم خود سازد و از نسل آن ها امتى فرمانبردار خدا پديد آورد;
همچنين از ميان آن ها پيامبرى برانگيزد تا آيات خدا را بر آنان بخواند و كتاب و حكمت به آنان بياموزد و پاكشان سازد.
قربانی کردن اسماعيل
خداوند ابراهيم را به داشتن فرزندى صبور مژده داد. بعد از آنكه فرزند به حدّ كار و کوشش رسيد، ابراهيم وی را از رؤياى خود در مورد قربانی کردن وى خبرداد و نظرش را جويا شد. فرزند بى تامل پدر را به امتثال دستور قربانی فراخواند.
هنگامى كه هر دو براى امتثال آن آماده شدند و فرزند را براى قربانی بر پيشانى افكند از سوى خدا ندا آمد: اى ابراهيم به رؤياى خود حقيقت دادى و آن آزمايشى روشن براى تو بود و فرزند تو را به ذبحى بزرگ باز خريديم.
مِنَ الصّـبِرين» (انبياء/ ۲۱، ۸۵) نشان شكيبايى اسماعيل بر ذبح شناخته شده است، همچنين توصیف« صادق الوعد» براى وی:« اِنَّهُ كانَ صادِقَ الوَعدِ» (مريم/ ۱۹، ۵۴) ممكن است به دلیل وعده وی به صبر بر قربانی باشد
سرّ دستور خداوند به قربانی اسماعيل را علاقه زیاد ابراهيم به وى دانسته اند كه خدا از اين راه وی را آزمود تا موانع خلّت را از ميان خود و خليلش بردارد و نيز گفته اند: ابراهيم بعد از نوید به فرزند نذر كرد وی را براى خدا قربانى كند.
زیرا فرزندش به حد« سعى»( ۱۳ سال) رسيد، خدا در رؤيا به وی دستور داد تا به نذر خود وفا كند و با اين دستور مرتبه فرمانبرى ابراهيم را نشان داد و وی را الگويى براى نزدیکی به خدا قرار داد و زیرا آمادگى وی و فرزندش را در اين ازمون بزرگ ديد، گوسفندى را فداى اسماعيل كرد. در اين حال جبرئيل، ابراهيم و اسماعيل تكبير گفتند.
چاه اسماعیل
در بیابان آذوقه پایان یافت، تشنگی بر بچه چيرگي یافت و هاجر در پی پیدا کردن آبی که عطش فرزند را فرو نشاند، به هر سو دوان گشت و ۷ بار، مسیر صفا تا مروه را پیمود و اصلاً نیافت.
بار پایان از اطراف اسماعیل صدایی شنید و از ترس آنکه حیوانی وحشی بچه را بدرد، سوی وی شتافت، ولی با نهایت خوشحالی متوجه شد که در زیر پای بچه آبی جاری است؛ چشمه ای که بعدها با اسم زمزم شناخته شد. در بعضی منابع، آن آب را، «چاه اسماعیل» هم خوانده اند.
