نویسنده:ابوالفضل فدائی 

( کارشناس ارشد  تاریخ اسلام)

چکیده

دریای شمالی ایران  در طول تاریخ پرفراز  و نشیب  خود دارای نام های مختلفی بوده است  و ساکنان کرانه‌های نیلگون آن، رویدادهای تلخ و شیرین فراوانی را پشت سر نهاده‌اند. بر طبق نظریه برخی از زمین‌شناسان و جغرافی‌دانان، این دریاچه بقایای دریائی عظیم بنام تتیس بوده که پس از خشک شدن، دریاچه‌های متعددی از آن بر جای مانده که یکی از آنها همین دریای مازندران است.  که از دیر باز  اقوام مختلفی  در اطراف این دریا سکونت داشتند. درياي کاسپین كه با وسعتي حدود ۴۰۷۳۰۰ كيلومتر مربع به عنوان بزرگترين درياچه كره زمين شناسايي شده است .پيش از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي در سال ۱۹۹۱ طبق معاهدات ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ به صورت مساوي ميان دو كشور ايران و روسيه تقسيم شده بود، در حالی که همسایه شمالی حداکثر بهره‌برداری ارا از این دریا می‌نمود ما در این مسئله بی‌تفاوت بودیم تا اینکه مدعیان تازه‌ای در اطراف دریا پیدا شدند که هر یک در اندیشه تملک بخشی از این دریا برآمدند. در این نوشته  ضمن توجه به جنبه های گوناگون اهمیت دریای خزر  به  مسائل سیاسی و اقتصادی  و وضعیت حقوقی آن پرداخته شده است.

کلید واژه‌ها: دریای مازندران، ، خزر،  کاسپین، حقوق ملی.

نگارنده :زریر عباسی

( کارشناس ارشد ایران شناسی )

چکیده :

در این مقاله ، ابتدا به شکل فشرده نظریات متنوعی که در باب نیروی پیش برنده جامعه یا به عبارت دیگر تاریخ وجود دارد ، ذکر شده و به این نکته اشاره می شود که تمامی این نظریات جنبه عمومی و جهانی داشته و در آنها به تفاوتهای اساسی که جوامع مختلف با یکدیگر دارند اعتنا نشده است . نگارنده آنگاه اذعان می کند که نیروی پیش برنده جامعه ایران را با توجه به موقف خاص و تقریبا بی بدیل ایران که در چهار راه مبادله و تعامل تمدن ها قرار گرفته باید جایگاه خاص ایران به نسبت دیگر جوامع  دانست که همین جایگاه خاص موجب تازش های سترگ تاریخی به این سرزمین شده است ، که مهمترین آنها یورش آشوریان ، یورش یونانیان ، یورش اعراب ، یورش مغول و یورش فرهنگی غرب مدرن می باشد.  البته جامعه ایرانی نسبت به این یورش ها و تازش ها بی اعتنا نبوده و از خود کنش متقابل نشان داده است ؛ لذا جامعه ایران را باید ” جامعه کنش متقابل دو مرحله ای “( مرحله تمهیدی ، مرحله تکمیلی ) لقب داد. نگارنده سپس با ذکر شواهد تاریخی و نیز تحلیل های مورخان بزرگ ، مفاهیم ذهنی خود را به صورت مصداقی توضیح می دهد و بدین دستاویز سیر تطور جامعه ایرانی در تاریخ را که به زعم وی “کنش متقابل دو مرحله ای ” ( مرحله تمهیدی ، مرحله تکمیلی ) است ، تشریح و تفسیر می نماید و با این نظریه برخی ابهامات و پیچیدگیهای تاریخ معاصر به ویژه در باب نسبت میان انقلاب مشروطه ( به عنوان انقلابی غربگرا ) و انقلاب اسلامی ( به عنوان انقلابی ضد غرب ) را نیز روشن می سازد.

کلید واژه ها :

« نیروی پیش برنده جامعه ایران ،موقف خاص ایران ، یورش های های بزرگ ، کنش متقابل دو مرحله ای »

نویسنده: زریر عباسی

متاسفانه در سالهای اخیر فعالیتهای گسترده ای علیه زبان فارسی از جانب برخی پان قومیتها در ایران صورت گرفته است . پان عربها به رهبری ناصر پور پیرار توده ای که به علت دزدی از حزب توده اخراج شد و مشغول دزدی تاریخ و فرهنگ شد .  و پان ترکها به رهبری محمد تقی زهتابی خائن که مزدوری عراقی ها را کرد ،  دست به فعالیتهای گسترده ای علیه زبان فارسی که مهمترین رکن هویت ایرانی است زده اند در ادامه می کوشیم به برخی از ادعاهای آنها پاسخ می دهیم .

نکته دیگری که در ابتدا باید بگوییم این است که ایران کشوری کثیر القوم می باشد و این وضعیت را ما از همان تمدن ایران هخامنشی ، که نخستین تمدن بزرگ و دامنه دار تاریخ و سر آغاز تاریخ ایران است ، به وضوح شاهدیم . بنابراین طبیعی است که آنها حق داشته باشند با زبان قومی خود با خانواده و خویشاوندان و همسایگان و هر کس دیگری که به زبان آنها تکلم می کند به زبان قومی خود تکلم کنند . اما باید به این نکته بسیار اساسی توجه داشت که زبان فارسی یگانه زبان رسمی و ملی همه ایرانیان می باشد و تنها پل ارتباطی اقوام متعدد و  مختلف ایران زمین با یکدیگر می باشد . براستی اگر بنا باشد هر قومی زبان خود را در مدارس آموزش ببیند و با آن زبان بزرگ شود ، دیگر چه چیزی می تواند عامل پیوند او با اقوام دیگر باشد ؟ و اصلا چه وجه مشترکی موجب می شود تا ما همه ایشان را ایرانی بدانیم و بنامیم ؟ اگر قرار باشد هر قومی در مدارسش به زبان قومیش آموزش ببیند آیا این چیزی جز تضعیف وجه شباهت و عامل همبستگی همه ایرانیان و تقویت عامل جدایی و وجه تفاوت ایشان خواهد بود ؟ در این صورت چه وجه شباهتی یک بلوچ را به یک ترک و یا یک عرب را به یک کرد پیوند می دهد و موجب می شود تا همه آنها ایرانی شمرده شوند ؟ آیا این مقدمه ای نخواهد بود بر تجزیه و تکه تکه شدن کشور عزیزمان ؟ جالب است که عده ای می گویند دولت و حکومت باید زبان های قومی یا به اصطلاح مادری هر قوم و قبیله را آموزش دهد نه زبان ملی را . در حالیکه وظیفه حکومت و دولت آموزش زبان ملی است نه قبیلگی یا مادری و این وظیفه همان قوم و قبیله و مادران است که زبان خود را آموزش دهند و نه زبان ملی را ( گرچه زبان قبیلگی و مادری نیازی هم به آموزش ندارد و هر فردی به طور طبیعی آن را می آموزد ).

نویسنده: زریر عباسی

الف ) اسطوره رفتن کیکاووس به آسمان :

بنا به نقل ویکی پدیا : کیکاووس همچون فریدون و جمشید بی‌مرگ آفریده شده بود و دیوان برای این که مرگ را بر او چیره گردانند، دیو خشم (آئیشما) را به یاری می‌گیرند و او را می‌فریبند. دیوان کیکاووس را فریب داده و به فرمانروایی هفت کشور مغرورش می‌کنند آنگاه هوس پرواز به آسمان را در دل او زنده می‌کنند. آمده کیکاووس در اصرار بر پرواز از لجاجت و عناد دست برنداشت تخت خود را بر پای چهار عقاب بست و پرواز کرد تا مرز نور و تاریکی پیش رفت و از همراهان جدا ماند. در آسمان‌ها فرّه‌ایزدی از سیمایش پر کشید و از آن جای بلند بر زمین سقوط کرد.

چکیده:

 در دوران قاجاریه پس از اینکه آرامش نسبی در زمان پادشاهی فتحعلیشاه و ناصرالدین شاه قاجار برقرار شد، بستری برای تعلیم وتربیت در نظام آموزشي و پيدايش مدارس جديد در دوره ي قاجار آغاز شد. دگرگوني هاي  مهمي در ايران رخ داد که يکي از اينها اقتباس آموزش و پرورش نوين از اروپا  وتلاش شاهان، به ويژه شماري از دولت مردان  براي گسترش آن درکشور بودند.  اين رويداد  مهم، از نظر صوري  با تأسيس دارالفنون در سال ۱۸۵۲ م.آغاز شد، در تاریخ معاصر ایران روی کار آمدن قاجار ازاهمیت ویژه ای برخوردار است. اروپا با پشت سرگذاشتن انقلاب ، صنعتی وارد مرحله تازه ای از دوران تاریخی خود شد .ارتباط ایران با اروپا در  این دوره گسترش یافت و این کشور کانون توجه قدرت های استعماری قرارگرفت. روابط بین المللی دراین دوره براساس مصالح سیاسی واقتصادی شکل گرفت وزمام داران قاجاراز این تغییرات  بی اطلاع بودند.این امر نتایج غیر قابل جبرانی برای ایران به همراه داشت واوضاع سیاسی ، اجتماعی،نظامی ،تعلیم وتربیت آن تحت تاثیر ای  وضعیت بین المللی قرار گرفت. سیاست مداران و روشنفکران وقت برای اصلاح امور کشور دست به تلاش بسیاری زدند، دراین مقاله سعی شدتا با توجه به اهمیت تعلیم وتربیت که نقش عمده ای درانتقال فرهنگی ازنسلی به نسل دیگر را به عهده دارد باتعلیم وتربیت در نظام آموزشي و پيدايش مدارس جديد در دوره ي قاجار آشنا  وآن  رامورد بررسی قرار داد.

کلید واژه ها: ایران باستان ، قاجار، مکتبخانه ، خانقاه ،تعلیم وتربیت

چکیده

میرزا محمدمهدی خان استرآبادی در سیاست امین و کارگشا بود، وی منشی توانا و وقایع نگار چیره دستی بود که کتابخانه بزرگی شامل نسخه های خطی فارسی، عربی و ترکی و مجموعه مفصلی از خطوط استادان بزرگ خوشنویس در اختیار داشت . میرزا محمد مهدی خان استرآبادی منشی و وقایع نگار دوره افشاری بود.وی فرزند محمد نصر و در استرآباد متولد شد . او در روزگار شاع سلطان حسین صفوی “باغبان باشی” بود . وقتی که اشراف افغان در شعبان ۱۱۳۷ به قدرت رسید، استرآبادی برای وی شعری گفت که آن را سکه زدند .میرزا مهدی مدتی هم در استرآباد در خدمت فتحعلی شاه قاجار بود . وی در محاصره گنجه در ۱۱۴۷ قمری با سمت منشی همراه نادر بوده است . استرآبادی در دربار نادر روز به روز تقرب و منزلت بیشتر پیدا کرد به طوری که در رمضان ۱۱۴۸ مأموریت یافت با کالوشکین نماینده دائمی روسیه در ایران درباره روابط خارجی ایران و روسیه مذاکره کند .محمدتقی بهار آثار میرزا مهدی خان را براساس شیوهن گارش آنها به سه دسته تقسیم کرده است : نثر بسیار پیچیده و متکلف که آن رادر “دوره نادره” می توان دید، نثر میانه که این نثر در “جهانگشای نادری” دیده می شود و نثر لطیف و ساده که “دیباچه منشآت” به این نثر است .

اشاره
آنچه در پي مي‌آيد مقاله‌اي است که در مقدمة فرهنگ قرآن به زبان فرانسه به چاپ رسيده است. اين فرهنگ براي مخاطب عام غربي نگاشته شده است. هدف مقاله آشنایی خوانندة غیرمتخصص باا تاریخ متن قرآن و شکل‌گیری آن در بافت تاریخی‌اش است. آنچه این مقاله را برای خوانندة متخصص ایرانی حائز اهمیت می‌کند تصویر منسجمی است که از تلاش‌های محققان غربی در یک قرن و نیم گذشته به دست می‌دهد. تلا‌ش اين محققان که روش‌ها و گرایش‌هاي مختلفي داشتند، آن بوده است که نظریه‌ای منسجم در باب تاریخ قرآن ارائه دهند که حداکثر هماهنگی را با گزارش‌هاي تاریخی داشته باشد. مهم‌ترین ویژگی اين مقاله پوشش هر سه حوزة آلمانی،فرانسه و انگلیسی‌زبان است که باعث می‌شود شمایی کلی از تحقیقات پژوهشگران غربی در دسترس خواننده قرار گیرد.
کليدواژه: قرآن‌پژوهي، تاريخ قرآن، جمع و تدوين متن قرآن، نگرش‌هاي کلي

مقدمه
ما اينجا از قرآن سخن نخواهيم گفت ــ باقي اين اثر به اين امر اختصاص داده شده است ‌ــ بلكه دربارۀ چند مسئله و حوزۀ مبهم و معماگونه كه با تاريخ، متن، و نگارش قرآن در ارتباط‌اند سخن خواهيم گفت.. بررسي ما بيش از آنكه در پي يافتن پاسخ و يا راه‌حل براي موضوعي باشد که در حال دگرگوني است، در پي طرح مسئله است. موضوعي كه در بيش از يك قرن و نيم اخير در پي كشف نسخ خطي و منابع جديد اسلامي و همين‌طور به كارگيري روش‌هاي جديد و نظريه‌پردازي‌هاي مختلف، شناخت ما را زير ‌و ‌‌رو كرده و می‌کند.[۱] ما در پي ارائۀ گزارشي کوتاه از مطالعات متفاوت دربارۀ تاريخ و نگارش قرآن و همچنين، تصورات مسلمانان متقدم از كتاب مقدسشان هستيم. ما مي‌خواهيم اين متن را در پس‌زمينۀ وسيعِ دينيِ دوران ابتدايي اسلام قرار دهيم؛ دوراني كه صحنۀ‌ بحث‌ها و چالش‌هاي مختلف دربارة متن قرآن بوده است؛ مباحثي كه نشان از تكثر ديدگاه‌هايي دارد كه «محافظان درست‌باوریِ» (orthodoxie) متأخر، به دلايل ايدئولوژيك، در پي پنهان كردن آنها هستند.

داریوش اول گستره امپراتوری پارس را به دورترین مرزهایش رساند و درراه این مقصود به نبرد با یونانیـان پــرداخت وی کاخ جمـشید را در دامــنه کوه رحـمت در مرکز خطه پارس نزدیک شیراز کنونی با شکوه هر چه بیشتر به پا ساخت تا چون نشانی از شوکت امپراتور در حال بار عـام دادن به فرستـادگان اقوام دست نشانده که با هدایای خود در برابرش صف بسته اند بر جا بمانددرباره آثار هنری که در سال ۱۹۳۶ مسیحی بر تالار پائیز پاریس به معرض نمایش گذاشته شده بود ، لوئی ژیله ( Louis Gillet ) منتقد و نویسنده مشهور و عضو فرهنگستان فرانسه ، در مقـاله ای چنین می نویسد : (( تابلوهای نقاشی را بچیزی نشمرید ، دفتر راهنمای خودتان را ببندید ، بدنبال نام و امضائی نگردید ، بگذارید چشمهای شما به آن سوئی معطوف گردد که ذوق آنها را به آن طرف مکشاند….. قالیها ، قالیهای دلفریب ایران ، دیدگان شما را می طلبد . ))در دیدار یکی مستشرقین از موزه گلستان ، نظر او متوجه فرشهائی شد که در زیر پا گسترده شده بود ، مدتی به آنها خیره نگریست و گفت : (( عجیب است در موزه های تمام کشورهای جهان سر را باید بالا گرفت و اشیائی را که بدیوار نصب شده و یا در قفسه ها چیده اند را

ملاحظه کرد ، در ایران باید زمین را نگریست ))

پیشینه

دین اسلام در سده هفتم میلادی در شبه جزیره عربستان ظهور یافت. در خلال یک سده پس از پیداییش آن، این دین موفق به ایجاد یک قلمروی اسلامی شد که از اقیانوس اطلس در شرق تا آسیای میانه در غرب امتداد یافته بود. یکپارچگی امپراتوری اسلامی دیری نپائید و بهزودی جنگهای داخلی در آن درگرفت که در میان تاریخنگاران اسلامی به دوران فتنه معروفند. پس از این مرحله، دوره دیگری به نام دوره دوم فتنه نیز بر جامعه اسلامی تأثیرگذار شد. پس از آن دودمانهای رقیب ادعای خلیفگی مسلمانان را داشتند و یکپارچگی جهان اسلام دیگر حاصل نشد.اما از چندین سده بدین رو جریان‌های فکری اسلامی رشد بسزایی دریکپارچگی جهان اسلامی داشته و جهان شاهد جوشش عظیم ازموج بیداری اسلامی درعصر حاضر می‌باشد.عربستان در پایان قرن ششم میلادی در گیر و دار درد زایمان انتقال به مرحلهء یکتاپرستی بود. در دههء دوم قرن هفتم میلادی همزمان با گسترش اسلام در حجاز، در سه نقطهء دیگر عربستان نیز دین یکتاپرستی درحال شکل گرفتن بود و کسانی ادعای نبوت داشتند و دین نوینی را عرضه می‌نمودند. برای اینکه این موضوع را بهتر بشکافیم ابتدا باید به ترکیب قبایل عربستان در آن زمان نظری بیفکنیم.قبایل درون عربستان پیش ازظهور اسلام به ۳ مجموعهء بزرگ و رقیب و متخاصم تقسیم می‌شدند که هرکدام دارای خدایان قبیله‌ئی ویژه و کعبهء قبیله‌ئی خاص و آداب و رسومِ سنتی و دین مخصوص به خودشان بودند، و در آداب و رسومشان نقاط مشترک بسیاری با مجموعه‌های دیگر داشتند. این سه مجموعه عبارت بودند از:

۱) مجموعهء قبایل یمنی در جنوب عربستان؛

۲) مجموعهء قبایلِ ربیعه در شرق و شمالشرق عربستان؛

۳) مجموعهء قبایل مُضَر (بر وزن هنر) در مرکز و غرب عربستان.

چکیده

دوران ایران باستان دوران تشکیل دولت ماد تا پایان حکومت ساسانیان و حمله عرب به ایران است. (..۶ ق.م. تا ۶۵۲ م)پیش از مهاجرت آریایی‌ها به فلات ایران، اقوامی با تمدن‌های متفاوت در ایران می‌زیستند. سرزمین کنونی ایران بخش بزرگی از یک واحد جغرافیایی بنام فلات ایران است، این واحد طبیعی با تنوع اقلیمی و زیستی خود دارای ویژگیهای بارزی است که در نتیجه آن وحدت فرهنگی ایران را سبب شده‌است، بی شک تمدن بشری مرهون نبوغ و خلاقیت مردمانی بوده‌است که سالیان دراز در این سرزمین زندگی کرده‌اند و در تعامل با جغرافیا و نظام طبیعی حاکم بر آن و در جریان روزگار، تاریخ فرهنگی وتمدن خود را آفریده‌اند.

نکات کلیدی :

ایران باستان – حکومتها

امیر اسماعیل در سال ۲۷۹ ه.ق، پس از مرگ برادرش نصر بن احمد با حکم رسمی خلیفه المعتضد بالله، منشور حکومت ماوراء النهر برای او صادر شد. به همین دلیل باید وی را مؤسّس دولت سامانى تلقی کرد؛ زیرا كه پس از مرگ برادر بزرگتر بر سراسر ماوراء النّهر حکومت یافت و سایر امراى جزء سامانى فرمان او را گردن نهاد. علاوه بر این، امیر اسماعیل در ایّام امارت خویش ممالك سامانى را وسعت بخشید و خراسان، گرگان، طبرستان، سیستان و…. را هم بر قلمرو سابق خود اضافه كرد.(پیرنیا و آشتیانى‌، ۱۳۸۰: ۲۲۲) بر طبق این قاعده، روند قدرت گیری خاندان سامانی با حضور امیر اسماعیل در راس قدرت آن ها به طور آشکاری تغییر جهت داد و آن ها از یک والی ساده به یک حکمران مورد اعتماد و قابل اعتنا برای خلیفه عباسی تبدیل شدند؛ به طوری که خلیفه بزرگ ترین مشکل خود – عمرو بن لیث صفاری – را به دست امیر اسماعیل حل نمود.به طور طبیعی اولین اقدام هر حاکمی تثبیت جایگاه خویش در راس قدرت می باشد. منطقه ماوراء النهر در زمان به قدرت رسیدن اسماعیل، احتیاج به سر و سامان دادن اصولی داشت؛ به همین دلیل اولین هدف وی نظم بخشیدن به این منطقه بود. اما این کار بدون تامین امنیت مناطق مرزی امکان پذیر نبود. ماوراء النهر به عنوان مرز دنیای اسلام با ترکان، همیشه مورد هجوم و غارت این افراد قرار می گرفت. به همین دلیل امیر اسماعیل در نخستین گام خویش قدم به دنیای آن ها گذاشت.
الف. فتح شهر طراز ۲۸۰ ه.ق:
طبری بدون اشاره به نام منطقه ای که اسماعیل آن را فتح کرده؛ چنین می نویسد : «« در این سال خبر آمد كه اسماعیل‌ بن‌ احمد به غزاى دیار ترك رفته و چنانكه مى‌گفتند شهر پادشاهشان را گشوده و او را با زنش خاتون و نزدیك ده هزار كس اسیر گرفته و بسیار كس از آنها را كشته و اسبان بسیار به غنیمت گرفته كه شمار آن دانسته نیست و سوار مسلمان به هنگام تقسیم غنیمت هزار درم گرفته است.»»(طبری، ۱۳۷۵، ج۱۵: ۶۶۵۵) این اقدام امیر اسماعیل تازگی نداشت؛ بلکه هریک از امیران گذشته این منطقه، تقابل با ترک نشینان را در راستای کار خویش قرار می دادند؛ چراکه بدون اطمینان از جانب آن ها امنیت برقرار نمی شد.البته فتح شهر طراز به این سادگی اتفاق نیفتاد؛ بلکه به مدت طولانی اسماعیل شهر ار در محاصره خویش داشت. اما نتیجه این محاصره به نفع امیر سامانی تمام شد. وی موفق شد کلیسیای نسطوری شهر را به مسجد جامع تبدیل کند و غنایم بسیاری از این جنگ به دست آورد.(فرای و دیگران، ۱۳۸۱: ۱۲۱) این واقعه نه تنها از لحاظ تامین امنیت مرزها برای امیر سامانی بسیار اهمیت داشت؛ بلکه دو نتیجه دیگر نیز در پی داشت. ۱٫ به عنوان اولین جنگ وی، پس از دریافت رسمی منشور خلیفه، قدرت وی را به دیگران عرضه نمود و دیگران امیران حاضر در منطقه، به اسماعیل به عنوان حریفی قوی پنجه می نگریستند. ۲٫ جایگاه وی را در ماوراء النهر به عنوان تنها حاکم رسمی در این منطقه تثبیت نمود.