مسجد اموی در دمشق، یادآور خطبه پیام رسان عاشورا 

مروان در کودکی به همراه پدرش حکم بن ابی‌العاص، به دستور پیامبراکرم(ص) به طائف تبعید شد و توسط خلیفه سوم، عثمان بن عفان، به مدینه بازگشت و در دستگاه خلافت مشغول به کار شد. وی در جنگ جمل و صفین در مقابل امام علی(ع) قرار گرفت؛ مانع دفن پیکر امام حسن(ع) کنار جدش، پیامبر(ص) شد و همچنین مجادله‌ای با امام حسین(ع) به جهت بیعت نکردن با یزید داشت. مروان پس از کناره‌گیری معاویه بن یزید از حکومت، به خلافت رسید و پس از حدود ده ماه، در سال ۶۵ قمری توسط همسرش مسموم و وفات یافت.

تاسیس سلسله اموی در عرصه سیاست، بازتاب نوعی انحراف فکری و سیاسی در جامعه ای بود که ریشه های عمیقی در جاهلیت و آموزه های القا شده در دوره خلافت خلفای نخستین داشت. این که امویان توانستند بر امت اسلامی تسلط یابند، نشان وجود همان انحراف است. با این حال، چرخش جدید، در جایگزینی امویان به جای خلافت پیشین، یک چرخش اساسی بود که انحراف مورد نظر را به اوج رساند و در همه اصول، از جمله اصولی که در سیاست و دولت مورد توجه بود، دگرگونی ایجاد کرد.

مسلمانان، شبه جزیره ایبریا در جنوب غربی اروپا را اندلس یا اندلس اسلامی می‌نامیدند. مسلمانان پس از فتح مراکش در اندیشه تصرف 
اندلس بر‌آمدند.

“اندلس ” یا شبه‏ جزیره ‏ى ایبرى شامل سرزمین اسپانیا و پرتغال فعلى است. بسیاری فتح این منطقه توسط مسلمانان را یک واقعه‌ی بزرگ می دانستند که هم موجب پیشرفت اروپا شد و هم می توانست راه ورود اسلام به این قاره را هموار کند.

ماجرای فتح اندلس به دست مسلمانان

در سال ۹۲ هجرى قمرى، موسى بن نصیر (حاكم شمال آفریقا) با تهیه مقدمات لازم، لشكرى هفت هزار نفرى را به فرماندهى طارق بن زیاد مهیاى فتح شبه جزیره ایبرى (Iberia) كرد. (۱) پس از به دست آوردن پیروزی هایى چند، موسى بن نصیر نیز با نیروى كمكى وارد شبه جزیره شد(۲) و طى مدت كوتاهى، تمام شبه جزیره ایبرى (اسپانیا و پرتقال) به دست مسلمانان فتح گردید.(۳)

صفحه‌ای دیگر از سرگذشت اسلام

هنگامی که لشکر اسلام بر «جبل الطارق» پرچم اسلام را به اهتزاز درآورد تا سال ۷۹۸ هجری، مسلمانان چهره دلربای تمدن اسلامی را بر رخ زیبای طبیعت آندلس کشیدند و صفحه ای دیگر از سرگذشت اسلام را به نقش عمران و آبادانی مزین کردند، در جریان فتح آندلس، قبایل «ویزیگوت» ساکن اسپانیا که از حکومت خود ناراضی بودند، با مسلمانان همکاری کردند، لذا اختلافات سیاسی در منطقه در میان قبایل گوناگون آندلس و فتح شمال آفریقا توسط مسلمین راه سلطه فرهنگی و سپس سیاسی مسلمانان را فراهم کرد.

از آنجا كه اسلام، دین دانش، تفكر و تعقل است، هر كجا كه قدم گذاشت، نور دانش در آنجا درخشید. اندلس نیز یكى از كشورهایى بود كه با تابیدن نور اسلام بر دل‌هاى مردمش، از میان آنها اندیشمندان بزرگى برخاستند كه سهمى به سزا در تمدن اسلامى بلكه بشرى ایفا كردند و دستاوردهاى شگرفى را به جهان علم عرضه نمودند.

«لاین پل‏» مستشرق انگلیسى مى ‏نویسد: «اسپانیا هشت قرن در دست مسلمانان بود و نور تمدن آن، اروپا را نورانى ساخته بود . . . علوم و ادب و صنعت فقط در همین سرزمین اروپایى رونق داشت و از همین رهگذر بود كه علوم ریاضى، فلكى، گیاه‏شناسى، تاریخ، فلسفه و قانونگذارى فقط در اسپانیاى اسلامى تكمیل شده و نتیجه داده بود .» (۴)

بنی امیه

بنی امیه از قبایل عرب هستند که زیرشاخه ی قبیله ی قریش به شمار می روند. این قبیله از نظر سیاسی رقیب اصلی بنی هاشم در مکه محسوب می شد. بنی هاشم مناصب سقایت و رفادت را در مکه در دست داشت. از میان فرزندان امیه حرب پدر ابوسفیان و ابوالعاص جد عثمان و مروان حکم به شمار می رفتند.

در زمان  عبدالملک  بن مروان شورش دیگری  نیز  در داخل قلمرو  اموی رخ داد  که  قیام ابن اشعث نام دارد . این قیام با  این ماجرا شکل گرفت  که در سال ۷۹ هجری  رتبیل شاه کابل  شورش کرده بود و توانسته بود  که عبیدالله  بن ابی بکره ، فرمانده سپاه اسلام   را شکست  دهد .در این میان  ، حجاج بن یوسف ثقفی  که  والی عبدالملک  در عراق بود . به عبدالرحمان  بن  اشعث دستور دادد که به جنگ   رتبیل رفته   و او را سرکوب  کند. وی همچنین  ابن اشعث  را به حکومت سیستان گماشت  . ابن اشعث  وقتی که نتوانست  سپاه  رتبیل  را شکست  دهد از طرف  حجاج مورد  سرزنش و توهین  قرار گرفت . ابن اشعث  و سپاه وی از این کار  حجاج برآشفتند . و تصمیم به حمله به عراق  و برکناری حجاج  گرفتند . این قیام  تنها   قیامی بود  که ریشه مذهبی  نداشت  و دلیل عمده آن  دشمنی دیرینه  میان اهل شام و عراق بود . سپاه  ابن اشعث با  تصرف بصره و  کوفه   توانستند  مردم عراق  ، موالی  و قاریان  قرآن  و دشمنان  اهل شام  را با خود متحد  کرده  و راهی دیرالجماجم شوند . در آن جا حجاج با  کمک نیروی عظیمی  که از شام و از سوی عبدالملک  برای  وی  ارسال شده بود  تواسنت  در سال ۸۱ هجری  بعد از ۱۰۰ روز  جنگ ، سپاهیان  ابن اشعث  را قتل عام کند .ابن اشعث  نیز به کابل  نزد رتبیل  فرار کرد .اما  بعدها  رتبیل  با تحریک  حجاج   ابن اشعث  را به قتل رسانید.